Anatomie van de hersenen

Het centrale zenuwstelsel (CZS)

Het centraal zenuwstelsel

Aan de hersenen kunnen een aantal onderdelen onderscheiden worden:

• de grote hersenen verdeeld over een linker en rechter hersenhelft,
• de kleine hersenen (het cerebellum)
• de hersenstam die overgaat in het ruggenmerg (myelum spinalis, of kortweg: myelum).

De grote hersenen, het cerebrum.

De buitenkant van de hersenen is typisch herkenbaar door de hersenwindingen die de hersenschors, de cortex, vormen. Binnenin zijn de hersenen zo gevormd en gekoppeld dat de linkerhelft van de grote hersenen de rechter lichaamshelft bestuurt en de rechterhelft van de grote hersenen de linkerlichaamshelft. Hierdoor veroorzaakt een hersentumor in de rechterhelft van de grote hersenen meestal klachten van de linkerlichaamshelft. Veel voorkomende symptomen zijn daarbij verlamming, gevoelsverlies, epileptische krampen. Een hersentumor aan de linkerhelft van de grote hersenen veroorzaakt uitval van de rechter lichaamshelft. Lees meer hierover ook meer bij veranderingen in verstandelijke vermogens en gedrag.

De bewegingscentra

In de hersenen markeren de centrale hersengroeve de verdeling tussen de voorste hersenkwab, frontaalkwab genoemd en de wandbeenkwab, parietaalkwab genaamd. In de hersenwinding voor de centrale groeve liggen de belangrijkste bewegingscentra. Een hersentumor in dit gebied veroorzaakt verlammingsverschijnselen aan de andere helft van het lichaam. De bewegingsfuncties van het lichaam zijn als het ware verdeeld over deze winding. Daarbij wordt door het middelste deel het been aanstuurt en de meer naar buiten gelegen delen de arm en het gelaat.

Gevoelsprikkels waarneming

Direct achter de centrale groeve licht het deel van de hersenwindingen in het gebied waarin de waarneming van de gevoelsprikkels zitten. Een hersentumor in dit gebied veroorzaakt uitval van het gevoel aan de andere helft van het lichaam. In deze winding bestaat een vergelijkbare verdeling als in de motorische winding het geval is.

Bewuste zien

In het achterste deel van de grote hersenen, het deel dat boven de kleine hersenen ligt, zit het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het bewuste zien. De gezichtsprikkels komen binnen in de ogen. Deze worden via de gezichtsbanen naar het achterste deel van de hersenen overgebracht. Patiënten met een hersentumor in de achterste hersenkwab kunnen ongewone gezichtswaarnemingen ervaren. Of ze missen een deel van hun gezichtsvermogen en/of gezichtsveld.

Het cerebellum, de kleine hersenen

Middels een vlies worden de grote en de kleine hersenen van elkaar gescheiden. De verbinding tussen de grote en de kleine hersenen loopt via de hersenstam. De kleine hersenen zijn onder andere verantwoordelijk voor het ordelijk uitvoeren van bewegingen. Patiënten met een hersentumor in de kleine hersenen hebben nogal eens last van evenwichtsstoornissen. Hierdoor staan ze onzeker op de benen hetgeen dan vaak in een zwalkend looppatroon tot uiting komt.

De hersenstam

De gebundelde zenuwen uit de linker en rechter hersenhelft van de grote hersenen kruisen elkaar in de hersenstam. Deze hersenstam is ook het deel van de hersenen waaruit de meeste hersenzenuwen ontspringen. Ze verbinden de hersenen met het hart, de ogen, oren, aangezicht, mond en keel, schoudergordel en middenrif. In de hersenstam bevinden zich verder een aantal kernen die verantwoordelijk zijn voor een aantal essentiële levenstaken zoals: ademhaling, slikken, dag- en nachtritme, hartritme, temperatuurregulatie, slapen en waken. Een hersentumor in de hersenstam onderbreekt niet alleen de verbinding tussen de hersenen en de rest van het lichaam, maar zo'n tumor is soms direct levensbedreigend door verstoring van de basale levenstaken van de patiënt, zoals die van het autonome zenuwstelsel.

Het ruggenmerg, het myelum spinalis

Via het achterhoofdsgat verlaten de zenuwbundels van de hersenstam de schedelholte. Ze lopen daar als het ruggenmerg door een kanaal gevormd door de opeengestapelde ruggenwervels. Tussen iedere ruggenwervel in takken links en rechts de zenuwwortels af. Het ruggenmerg wordt naar onderen steeds smaller. Vanaf de lendenen bestaat het ruggenmerg uit afzonderlijke zenuwbundels, de cauda equina of paardestaart genoemd. Hersentumoren in het ruggenmerg, of vaker nog, tumoren in de ruggenwervels die tegen het ruggenmerg duwen, veroorzaken plaatselijke pijn, verlies van het gevoel  en verlammingen in het gebied onder het aangedane wervel.

het perifere zenuwstelsel waaronder het autonoom zenuwstelsel

Het perifere zenuwstelsel

Het perifere zenuwstelsel is dat deel van het zenuwstelsel dat buiten het centrale zenuwstelsel ligt. Dit perifere zenuwstelsel vormt de verbindingen tussen alle organen en weefsels en het centrale zenuwstelsel.

Het perifere zenuwstelsel bestaat uit 31 paar spinale zenuwen uit het ruggenmerg, de nervi spinales genoemd, 12 paar hersenzenuwen uit de hersenstam, de nervi craniales, 2 grensstrengen (splanchnische zenuwen) die links en rechts naast de wervelkolom liggen en hun bijbehorende zenuwcellen die tevens buiten het centrale zenuwstelsel liggen. Deze zenuwen innerveren onder andere spieren, organen en ledematen. Het perifere zenuwstelsel verbindt de genoemde structuren met het centrale zenuwstelsel. In tegenstelling tot dat centrale zenuwstelsel wordt het niet beschermd door botstructuren of een bloed-hersenbarrière.

Het atonoom zenuwstelsel

Een belangrijk onderdeel van het perifeer zenuwstelsel is het autonome zenuwstelsel. Deze wordt ook wel vegetatieve of viscerale zenuwstelsel genoemd. Dit is het deel van het perifere zenuwstelsel waarin een groot aantal onbewuste functies geregeld worden. Het autonome zenuwstelsel regelt vooral de werking van inwendige organen, onder andere de ademhaling, de spijsvertering en het verwijden en vernauwen van bloedvaten en het beïnvloedt ook de hartslag.

Lees ook:

• Het centrale zenuwstelsel