Anatomie van de hersenen

Al het menselijk handelen begint en eindigt bij de hersenen. De hersenen vormen het centrum van het menselijke zenuwstelsel en daarmee van al het menselijke doen en laten. het coördineert elke waarneming en handeling. Alle signalen die een mens van buiten krijgt worden via de zenuwen en het ruggenmerg naar de hersenen geleid. Daar aangekomen worden ze waargenomen en verwerkt. Vanuit die hersenen gaan alle opdrachten via de zenuwbanen naar de rest van het lichaam. De hersenen hebben veel overeenkomsten met een mega computersysteem waarin alles gemeten, geregistreerd, verwerkt en aangestuurd wordt. Een hersentumor is daarbij een zeer ongewenste verstoring die al deze functionaliteiten in gevaar kan brengen. Voor een beter inzicht in de mogelijke gevolgen van hersentumoren is een goed begrip van de bouw en werking van de hersenen erg belangrijk. In dit artikel zullen we daar dieper op ingaan..

Hoe hoger een levend organisme ontwikkeld is, hoe belangrijker de verwerking van prikkels voor dat organisme wordt. Bij mensen en dieren gebeurt dat in de hersenen. Bij mensen gaat de functie van de hersenen nog een stuk verder dan bij de dieren. Mensen moeten prikkels, zoals bijvoorbeeld pijn, niet alleen zoals bij dieren voelen, de sensorische waarneming om een vluchtreactie als reflex op te roepen. Bij een mens is het zeker zo belangrijk dat al die prikkel ook nog begrepen worden. De mensen hersenen gaan verder door in dit voorbeeld bijvoorbeeld ook gelijk de vraag "waar komt de pijn vandaan?" te verwerken. Dit zodat de hersenen zich verder ontwikkelen en er van oorzaak en gevolg wordt geleerd. Maar maar ook dat de prikkel voor soortgenoten zichtbaar wordt (emoties: huilen), hoorbaar is (schreeuwen) en begrepen wordt bijvoorbeeld middels spraak, in dit voorbeeld bijvoorbeeld door een uitspraak: ‘Pas op, het vuur is heet!’.

Het zenuwstelsel is een uiterst fascineren complex systeem. Met zijn aan- en uitvoerende zenuwen, de speciale gebieden voor zaken als gevoel, beweging, emoties, taal en spraak. Daarnaast vormt het zenuwstelsel een netwerk dat al deze gebieden in het lichaam met elkaar verbind en laat samenwerken, hetgeen allemaal onder de al dan niet bewuste coördinatie van de hersenen gebeurt. De hersenen, die zelfs zaken als het kloppen van het hart aansturen zijn daarmee het belangrijkste orgaan binnen het menselijk lichaam. Het lichaam is gebouwd om die hersenen daarom zo goed mogelijk te beschermen. Fysiek zijn ze gepantserd door het eromheen gesloten keiharde schedel en de bloed-hersenbarrière beschermt de hersenen tegen gevaarlijke stoffen die door het bloed richting de hersenen zouden kunnen gaan.

Daarom is een verstoring van de hersenen door hersentumoren, zeker als daarbij sprake is van kanker, één van de gevaarlijkste en tevens ook één van de moeilijkste genezen ziektes en vormen van kanker.

Anatomie en functie van het zenuwstelsel

Het zenuwstelsel is onderverdeeld in drie delen:

• het centrale zenuwstelsel (CZS): grote hersenen, kleine hersenen en ruggenmerg
• het perifere zenuwstelsel: zenuwen voor gevoel (sensibel) en beweging (motorisch) overal in het lichaam
  • het autonome zenuwstelsel: dat deel van het zenuwstelsel dat betrokken is bij een aantal automatische functies zoals spijsvertering, ademhaling, doorbloeding van de huid, zweten e.d.

Hersentumoren spelen zich vooral af in het centrale zenuwstelsel maar dat deel kan moeilijk los van de andere twee delen gezien worden omdat ze zo diep met elkaar verweven zijn en daarom zullen we ze hieronder alle drie verder bespreken.

{slider title="Het centrale zenuwstelsel (CZS)" open="false" class="icon"}

Het centraal zenuwstelsel

Aan de hersenen kunnen een aantal onderdelen onderscheiden worden:

• de grote hersenen verdeeld over een linker en rechter hersenhelft,
• de kleine hersenen (het cerebellum)
• de hersenstam die overgaat in het ruggenmerg (myelum spinalis, of kortweg: myelum).

De grote hersenen, het cerebrum.

De buitenkant van de hersenen is typisch herkenbaar door de hersenwindingen die de hersenschors, de cortex, vormen. Binnenin zijn de hersenen zo gevormd en gekoppeld dat de linkerhelft van de grote hersenen de rechter lichaamshelft bestuurt en de rechterhelft van de grote hersenen de linkerlichaamshelft. Hierdoor veroorzaakt een hersentumor in de rechterhelft van de grote hersenen meestal klachten van de linkerlichaamshelft. Veel voorkomende symptomen zijn daarbij verlamming, gevoelsverlies, epileptische krampen. Een hersentumor aan de linkerhelft van de grote hersenen veroorzaakt uitval van de rechter lichaamshelft. Lees meer hierover ook meer bij veranderingen in verstandelijke vermogens en gedrag.

De bewegingscentra

In de hersenen markeren de centrale hersengroeve de verdeling tussen de voorste hersenkwab, frontaalkwab genoemd en de wandbeenkwab, parietaalkwab genaamd. In de hersenwinding voor de centrale groeve liggen de belangrijkste bewegingscentra. Een hersentumor in dit gebied veroorzaakt verlammingsverschijnselen aan de andere helft van het lichaam. De bewegingsfuncties van het lichaam zijn als het ware verdeeld over deze winding. Daarbij wordt door het middelste deel het been aanstuurt en de meer naar buiten gelegen delen de arm en het gelaat.

Gevoelsprikkels waarneming

Direct achter de centrale groeve licht het deel van de hersenwindingen in het gebied waarin de waarneming van de gevoelsprikkels zitten. Een hersentumor in dit gebied veroorzaakt uitval van het gevoel aan de andere helft van het lichaam. In deze winding bestaat een vergelijkbare verdeling als in de motorische winding het geval is.

Bewuste zien

In het achterste deel van de grote hersenen, het deel dat boven de kleine hersenen ligt, zit het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het bewuste zien. De gezichtsprikkels komen binnen in de ogen. Deze worden via de gezichtsbanen naar het achterste deel van de hersenen overgebracht. Patiënten met een hersentumor in de achterste hersenkwab kunnen ongewone gezichtswaarnemingen ervaren. Of ze missen een deel van hun gezichtsvermogen en/of gezichtsveld.

Het cerebellum, de kleine hersenen

Middels een vlies worden de grote en de kleine hersenen van elkaar gescheiden. De verbinding tussen de grote en de kleine hersenen loopt via de hersenstam. De kleine hersenen zijn onder andere verantwoordelijk voor het ordelijk uitvoeren van bewegingen. Patiënten met een hersentumor in de kleine hersenen hebben nogal eens last van evenwichtsstoornissen. Hierdoor staan ze onzeker op de benen hetgeen dan vaak in een zwalkend looppatroon tot uiting komt.

De hersenstam

De gebundelde zenuwen uit de linker en rechter hersenhelft van de grote hersenen kruisen elkaar in de hersenstam. Deze hersenstam is ook het deel van de hersenen waaruit de meeste hersenzenuwen ontspringen. Ze verbinden de hersenen met het hart, de ogen, oren, aangezicht, mond en keel, schoudergordel en middenrif. In de hersenstam bevinden zich verder een aantal kernen die verantwoordelijk zijn voor een aantal essentiële levenstaken zoals: ademhaling, slikken, dag- en nachtritme, hartritme, temperatuurregulatie, slapen en waken. Een hersentumor in de hersenstam onderbreekt niet alleen de verbinding tussen de hersenen en de rest van het lichaam, maar zo'n tumor is soms direct levensbedreigend door verstoring van de basale levenstaken van de patiënt, zoals die van het autonome zenuwstelsel.

Het ruggenmerg, het myelum spinalis

Via het achterhoofdsgat verlaten de zenuwbundels van de hersenstam de schedelholte. Ze lopen daar als het ruggenmerg door een kanaal gevormd door de opeengestapelde ruggenwervels. Tussen iedere ruggenwervel in takken links en rechts de zenuwwortels af. Het ruggenmerg wordt naar onderen steeds smaller. Vanaf de lendenen bestaat het ruggenmerg uit afzonderlijke zenuwbundels, de cauda equina of paardestaart genoemd. Hersentumoren in het ruggenmerg, of vaker nog, tumoren in de ruggenwervels die tegen het ruggenmerg duwen, veroorzaken plaatselijke pijn, verlies van het gevoel  en verlammingen in het gebied onder het aangedane wervel.

{slider title="het perifere zenuwstelsel waaronder het autonoom zenuwstelsel" class="icon"}

Het perifere zenuwstelsel

Het perifere zenuwstelsel is dat deel van het zenuwstelsel dat buiten het centrale zenuwstelsel ligt. Dit perifere zenuwstelsel vormt de verbindingen tussen alle organen en weefsels en het centrale zenuwstelsel.

Het perifere zenuwstelsel bestaat uit 31 paar spinale zenuwen uit het ruggenmerg, de nervi spinales genoemd, 12 paar hersenzenuwen uit de hersenstam, de nervi craniales, 2 grensstrengen (splanchnische zenuwen) die links en rechts naast de wervelkolom liggen en hun bijbehorende zenuwcellen die tevens buiten het centrale zenuwstelsel liggen. Deze zenuwen innerveren onder andere spieren, organen en ledematen. Het perifere zenuwstelsel verbindt de genoemde structuren met het centrale zenuwstelsel. In tegenstelling tot dat centrale zenuwstelsel wordt het niet beschermd door botstructuren of een bloed-hersenbarrière.

Het atonoom zenuwstelsel

Een belangrijk onderdeel van het perifeer zenuwstelsel is het autonome zenuwstelsel. Deze wordt ook wel vegetatieve of viscerale zenuwstelsel genoemd. Dit is het deel van het perifere zenuwstelsel waarin een groot aantal onbewuste functies geregeld worden. Het autonome zenuwstelsel regelt vooral de werking van inwendige organen, onder andere de ademhaling, de spijsvertering en het verwijden en vernauwen van bloedvaten en het beïnvloedt ook de hartslag.

Lees ook:

• Het centrale zenuwstelsel

{/sliders}