Verandering in gedrag en verstandelijk vermogen

Onze hersenen beheersen elk aspect van wie we zijn, wat we denken en wat we voelen. Daarnaast coördineren de hersenen alles wat we doen. Hersentumoren zijn de enige vorm van kanker die door hun plaats in de hersenen een direct effect kunnen hebben op iemands persoonlijkheid en het psychisch functioneren. De groei van een hersentumor kunnen persoonlijkheidsveranderingen veroorzaken, zoals verwarring, angst of stemmingswisselingen.

Welke veranderingen van persoonlijkheid kan hersentumor veroorzaken?

Hoewel een zekere mate van persoonlijkheidsverandering kan worden ervaren als gevolg van de natuurlijke reactie op een diagnose en behandeling, zoals dat bijvoorbeeld bij andere kanker vormen ook zo is, zal niet iedereen met een hersentumor specifieke hersenkanker persoonlijkheidsveranderingen ervaren die als problematisch kunnen worden beschouwd.

Persoonlijkheidsveranderingen door een hersentumor

Mogelijke persoonlijkheidsveranderingen kunnen zijn:

• Prikkelbaarheid of agressie
• Ontremming - verlies van remmingen of beperkingen en zich gedragen op sociaal of cultureel onaanvaardbare manieren
• Verwarring en vergeetachtigheid
• Apathie (gebrek aan interesse en motivatie)
• Depressie en afstomping / afvlakking van emoties
• Angst
• Stemmingswisselingen (bekend als 'emotionele labiliteit')
• Moeilijkheid plannen en organiseren
• Moeilijkheden om emoties in jezelf en anderen te identificeren

Vaak zijn de veranderingen in de persoonlijkheid en het gedrag voor de patiënt, familie en naasten moeilijker te hanteren dan de lichamelijke veranderingen, zelfs die van bijvoorbeeld een halfzijdige verlamming. Het is vaak meer dan een ongemak als iemand een ander persoon wordt. Deze veranderingen worden in belangrijke mate veroorzaakt door de hersenschade door de hersentumor zelf of door vochtophoping rond de tumor, het omringende oedeem. Daarnaast kunnen ook de hersentumor specifieke behandeling of een combinatie van behandelingen (operatie, radiotherapie, chemotherapie) en de medicijnen (dexamethason, anti-epileptica) leiden tot veranderingen in het denken en doen van de patiënt.

Oorzaken persoonlijkheidsveranderingen door hersentumoren

Zwelling in de hersenen

Zwelling van de hersenen kan naast de hersentumor groei ook het gevolg zijn van de daarvoor gegeven behandelingen zoals chirurgie, radiotherapie en chemotherapie. Persoonlijkheidsveranderingen die zich hebben voorgedaan als een direct of indirect gevolg van deze behandelingen gaan echter meestal wel weer geleidelijk over naarmate je herstelt. Grote tumoren kunnen een groter effect hebben omdat ze een groter gebied in de hersenen beïnvloeden. Maar zelfs een kleine tumor op een belangrijke sleutelpositie in de hersenen kan ook een zeer aanzienlijke impact hebben.

Locatie van de hersentumor

Naarmate een hersentumor groeit oefent het steeds meer druk uit op zijn omliggende (gezonde) hersenweefsels in de hersenen. Hierdoor komt de functie en processen die vanuit daar worden aangestuurd in de verdrukking. Persoonlijkheidsveranderingen komen het meest voor bij mensen wanneer de tumor zich in hun voorhoofdskwab bevindt omdat daar de persoonlijkheid, gedrag en emoties, probleemoplossing en langetermijngeheugen wordt geregeld. Veranderingen in de persoonlijkheid kunnen bijvoorbeeld ook worden veroorzaakt door een tumor in de hypofyse die de hormoonspiegels regelt.

Onze hersenen kunnen worden verdeeld in verschillende delen met centra voor beweging, gevoel, taal (om te spreken en te verstaan), en voor het zien. Een beschadiging binnen zo'n gebied door een hersentumor of de behandeling geeft een verstoring van de daarbinnen gelegen betreffende functies. Naast deze zogenaamde eloquente hersengebieden, waar beschadiging van dat gebied directe gevolgen heeft voor het functioneren van de patiënt, zijn er ook zogenaamde ‘stille’ gebieden. Daar zitten bepaalde functies die niet opvallend gestoord raken bij beschadiging van het gebied, omdat ze kennelijk vervangbaar zijn door soortgelijke functies in andere gebieden die bij hetzelfde hersennetwerk zijn betrokken.

De frontaalkwab

Patiënten met een tumor in de frontaalkwab kunnen interesse verliezen in hun omgeving. Ook kunnen zij geconfronteerd worden met stemmingsschommelingen en intellectuele achteruitgang. Daarnaast kunnen er door beschadigingen of druk in dit deel van de hersenen beperkingen ontstaan in het korte termijn geheugen. Ook kunnen patiënten met hersentumoren in deze gebieden moeite hebben met het plannen en coördineren van hun gedrag. Dit functioneren is belangrijk in veel dagelijkse bezigheden en zal dan vooral voor de naasten omgeving merkbaar en een zware belasting kunnen zijn

De parietaalkwab

Afhankelijk of de hersentumor in de linker of de rechter hersenhelft zit en de precieze locatie aldaar kunnen tumoren in de parietaalkwab onder andere leiden tot stoornissen in de waarneming en de ruimtelijke oriëntatie. De patiënt kan dan bijvoorbeeld voorwerpen die hij aanraakt niet goed meer herkennen of links en rechts niet meer van elkaar onderscheiden. De patiënt kan problemen krijgen met zaken als lezen en rekenen of delen van zijn omgeving gaan missen.

De temporaalkwab

Een hersentumor in de temporaalkwab kan onder meer aanleiding geven tot problemen met zaken als zien, ruiken, de taalvermogens en het visueel geheugen. Zo kan er uitval van een deel van het gezichtsveld optreden of de patiënt hierdoor dubbel gaan zien. Daarnaast last krijgen van reukhallucinaties.

De occipitaalkwab

Hersentumoren die in de occipitaalkwab zitten geven vooral problemen met het zien. Hierdoor kan er bijvoorbeeld uitval van een helft van het gezichtsveld bij de patiënt optreden.

Lees meer:

• Algemene veranderingen in het functioneren en verstandelijk vermogen
• Symptomen bij een hersentumor in de linker hersenhelft
• Symptomen bij een tumor in de rechter hersenhelft
• Enkele praktische tips voor patiënten en naasten