Metastasen in en bij het ruggenmerg

Kanker van elders uit het lichaam dat zich uitzaait naar de wervels of naar het wervelkanaal komen vaak voor. Bij circa 10 tot 20% van de kanker patiënten komen wervelmetastasen voor. In veel van die gevallen is het dan al bekend dat een patiënt kanker met uitzaaiingen heeft. De patient heeft dan last van een vorm van kanker en nu is het tot in de wervelkolom uitgezaaid. Dit zijn dan meestal patiënten met uitzaaiingen komende vanuit longkanker, borstkanker, prostaatkanker, melanoom (een vorm van huidkanker) of de ziekte van Kahler (myeloom). Daarnaast kunnen ook andere vormen van kanker uitzaaien naar de wervels. Het kom maar heel weinig voor dat deze ruggenmergmetastase het eerste teken voor de patient is dat hij kanker heeft.

Symptomen metastatasen bij ruggenmerg

• Gevoelsverandering onder het niveau van de verdrukking. Het gaat dan niet alleen om een vermindering van de tastzin en een verminderd gevoel voor pijnprikkels. Ook het diepere gevoel van blaas en anus kan afnemen, met onwillekeurig verlies ofwel incontinentie van urine of ontlasting.
• Symptomen van wervelmetastasen beginnen meestal als lokale pijn van de aangetaste wervel. De wervel is pijnlijk bij lichte aanraking, bij zacht kloppen tegen de wervelkolom, en bij voorzichtig samendrukken van de wervelkolom.
• Zenuwpijnen komen voor wanneer zenuwen in de verdrukking raken. De pijn kan bij een metastase in de hals dan uitstralen naar een arm, of naar romp dan wel been bij een metastase lager in de rug.
• Verlammingsverschijnselen/dwarslesie Deze zit dan onder het niveau van de verdrukking. Verlammingsverschijnselen beginnen soms geleidelijk aan als subtiele veranderingen in de motoriek: een patiënt laat wat vaker een glas vallen, of blijft vaker met een voet achter een drempel haken. Maar de uitvalsverschijnselen kunnen ook in enkele uren tijd ontstaan. De kans op herstel hangt af van de ernst en duur van de dwarslaesie. Een in korte tijd ontstane dwarslaesie is een spoedindicatie voor operatie of radiotherapie.
• Ophouden van urine, blaasretentie genoemd. Dit is een vorm van verlamming van de afsluitspier van de blaas. Enerzijds voelt de patiënt niet meer dat zijn blaas vol is, anderzijds kan hij zijn blaasspier ook niet meer vrijwillig ontspannen.

De diagnose

Een eerste signaal van wervelmetastasen begint vaak met pijn en komen zeer vaak voor bij patiënten met kanker. In het geval van lokale pijn alleen is er geen reden tot spoed. Wanneer er tekenen van neurologische uitval zijn is dat wel zo. Direct als er een vermoeden bestaat van een dwarslaesie door uitzaaiingen is een zorgvuldig neurologisch onderzoek nodig. Hierbij dient dan ook een MRI en/of CT scan gemaakt te worden.

De behandeling

• Pijn zonder uitvalsverschijnselen. Voor patiënten met pijn, veroorzakt door wervelmetastasen, is vaak een goede symptoombehandeling mogelijk. De dan gegeven pijnbehandeling bestaat uit een combinatie van pijnstillers en bestraling. Daarbij is een eenmalige bestraling vaak al even effectief als een langduriger bestraling. Bij aanhoudende pijn kan deze radiotherapie dan eventueel weer herhaald worden.
• Dreigende dwarslaesie. Wanneer de uitzaaiingen bij de patiënt binnen een periode van ongeveer 48 uur tot gevoelsverlies of verlammingsverschijnselen leidt, dient over het algemeen snel een chirurgische behandeling opgestart te worden. Na die operatie volgt dan vaak nog bestraling van dat operatiegebied. Wanneer  een operatie niet mogelijk of te riskant is kan alleen radiotherapie een goed alternatief als behandeling zijn. Een kortdurende radiotherapie is dan veelal even effectief als een langdurig bestraling.
• Medicamenteuze therapie. Als een patiënten uitvalsverschijnselen ten gevolge van verdrukking van het ruggenmerg door een metastase vertoond, is behandeling met dexamethason vaak zinvol als eerste en acute behandeling. Dit dexamethason kan dan de zwelling en druk op het ruggenmerg doen afnemen en in een aantal gevallen kan deze werking van dexamethason zelfs bevorderend werken op het functieherstel.
• Patiënten zonder eerdere kankerdiagnose. Niet vaak maar het komt voor dat pijn in de rug en uitvalsverschijnselen het eerste tekens zijn voor iemand dat er sprake is van kanker. Op een MRI of de botscan wordt in zulke gevallen dan een beeld gezien dat precies past bij het plaatje van uitzaaiingen in het ruggenmerg. Een weefseldiagnose is dan nodig om absolute zekerheid te krijgen over die vermoedelijke diagnose. Een chirurgische ingreep is dan vaak de eerste keuze van behandeling. Dit heeft twee redenen. Ten eerste om de verdrukking van het ruggenmerg op te heffen en ten tweede om daarmee dan gelijk een stuk weefsel voor diagnose te bemachtiggen.

Prognose

Helaas is de prognose van patiënten met uitzaaiingen naar de wervelkolom in de meeste bevallen slecht, maar gunstige uitzonderingen komen gelukkig ook voor. Bij patiënten met een al dan niet gedeeltelijke dwarslaesie is de ernst van de verlammingen na behandeling een belangrijke voorspellende factor voor herstel. Daarom is snelle herkenning van de  uitvalsverschijnselen gevolgd worden door een behandeling van groot belang.