Onderzoek naar wakker opereren hersentumoren

Verhalen over het uitvoeren van hersenoperaties, of in ieder geval pogingen daartoe, dateren al van rond het begin van onze jaartelling. Echter op 7 april 1923 werd in New York pas de eerste operatie onder algehele narcose uitgevoerd. De vraag die steeds meer speelt is tot hoeverre een hersenoperatie wel onder verdoving moet plaatsvinden. Snijden in de hersenen doet op zich geen pijn, want hersenweefsel bevat geen pijnreceptor. Daarnaast kan bij een groot aantal hersentumor operaties een wakkere patiënt middels testen de chirurg helpen.

Bij veruit de meeste hersentumor operaties wordt er een luikje in het schedel gemaakt, waardoor men bij de hersenen en de hersentumoren kan komen. Deze techniek wordt ook wel craniotomie genoemd. Na het aanbrengen van dit luikje kan de verwijdering verder onder narcose gebeuren maar men kan ervoor kiezen om dit ook bij een wakkere patiënt te doen.

Het Erasmus MC voert naast de traditionele operaties onder narcose al sinds 2002 wakkere hersentumor operaties uit. Deze techniek is vanuit Keulen naar Rotterdam overgebracht door de van oorsprong Duitse anesthesioloog dr. Markus Klimek (de arts op de voorkant van het deze maand verschenen Hersentumormagazine). In het Erasmus MC heeft hij deze ingreep samen met neurochirurg dr. Arnaud Vincent geïntroduceerd. Deze Arnaud Vincent is nu één van de grootste specialisten op dit gebied en gaat dit onderzoek leiden.

Probleem bij hersentumor operaties

Een probleem bij hersentumor operaties is dat de hersenen als centraal regel orgaan van al het menselijk handelen zo complex en essentieel is maar dat de functionaliteiten moeilijk te zien zijn. Bij kanker wil je altijd zoveel mogelijk tumorweefsel verwijderen om (snelle) terugkomst te verhinderen maar een paar millimeter te ruim snijden in de hersenen kan al een verlamming of andere handicap tot gevolg hebben.

Daarnaast is ook nog het verschil tussen (kanker)tumorweefsel en gezond hersenweefsel voor het blote oog lang niet altijd even duidelijk te zien. Natuurlijk kan men dit middels MRI-scans wel vrij goed in kaart brengen en wordt die MRI techniek steeds beter, maar bij een operatie gaat het vaak om millimeter werk in een bewegende massa. Daarnaast is elke hersenen weer anders. Meer dan 50% van deze Glioblastoom hersentumoren bevindt zich nabij een zogenaamd ‘functioneel’ gebied in de hersenen. Dit is een gebied dat verantwoordelijk is voor belangrijke functies van de hersenen, zoals het aansturen van de spraak of beweging van ledematen. Opereren nabij deze gebieden is gevaarlijk, omdat gezond hersenweefsel beschadigd kan worden wanneer er geprobeerd wordt de tumor zoveel mogelijk te verwijderen. Beschadiging van deze gebieden kan leiden tot uitval van de spraak of een verlamming van ledematen. Aangezien deze belangrijke gebieden tijdens een operatie onder narcose (waarbij u slaapt) niet precies genoeg kunnen worden onderscheiden van het gezonde hersenweefsel, besluit de chirurg vaak om een deel van de tumor achter te laten, om er zeker van te zijn de belangrijke gebieden niet te beschadigen. Er is daarom een sterke behoefte aan een techniek van opereren waarbij de tumor zo veel mogelijk verwijderd kan worden en tegelijkertijd beschadiging van belangrijke gebieden zoveel mogelijk kan worden voorkomen’.

Door tijdens de wakkere operatie het gedrag van de patiënt doorlopend te testen kan veel beter bepaald worden tot hoeverre dit aangetast wordt bij het verwijderen van het stuk hersenweefsel waar de chirurg op dat moment mee bezig is. Zie bijvoorbeeld onderstaand filmpje van een wakkere operatie.

Een van de grote voordelen van de wakkere-operatie is dat de chirurg, dan wel speciaal daarvoor ingezette operatie assistenten zoals o.a. een linquïst, tijdens de operatie merkt of de patiënt bepaalde zaken nog weet en kan. Door voordat een chirurg besluit een stuk hersenen weg te snijden, eerst via elektrische prikkels dat deel van de hersenen te bevloeiden kan bepaald worden wat het effect van verwijderen zal zijn. Als degene die onder het mes ligt bepaalde zaken niet meer weet – die bijvoorbeeld in het voorgesprek wel bekend waren – dan vormt dat een waarschuwing voor de arts. Mogelijk moet hij in dat deel van de hersenen niets weghalen. Zo kan onder meer de spraak tijdens de operatie worden gespaard als dat nodig is. Ook kan die elektrische stimulatie gebruikt worden om ‘te meten’ welke ledematen nog goed werken na de operatie. Meerdere ziekenhuizen opereren nu zowel met de wakker-operatie als onder narcose. 

De wakkere hersentumoroperatie

De patiënt voert tijdens de hersenoperatie kleine opdrachten van de chirurg uit, zoals de vingers bewegen of tot tien tellen. Ook kan het zijn dat de chirurg de patiënt een muziekinsturment laat bespelen of een andere hobby laat uitvoeren. De chirurg kan dankzij de hersenactiviteit die dan plaatsvindt schade bij het verwijderen van de tumor voorkomen. Hoe dat precies zit? Voordat de neurochirurg in de hersenen gaat snijden, is het belangrijk dat hij vaststelt waar zich functioneel belangrijk hersenweefsel bevindt. Daar wil hij niet snijden. Daarom worden de hersenen met een klein pincet elektrisch gestimuleerd. Als de patiënt daarop niet reageert, heeft het weefsel geen functie en kan het worden verwijderd. Roept een elektrische prikkel wel iets op of wordt er juist iets geremd, dan zal de neurochirurg alles doen om het betreffende gebied te sparen en de functie voor de patiënt te bewaren. Een reactie kan bijvoorbeeld een beweging of gevoel zijn, maar ook dat de patiënt niet meer kan spreken of bewegen.

Voordelen en nadelen

Hieronder een overzicht van de belangrijkste voor- en nadelen van wakker en onder narcose opereren.

Resultaten vooronderzoek

Voorafgaand aan de subsidie aanvraag is er eerst het nodige vooronderzoek geweest. een belangrijk onderdeel daarin was een uitgebreide enquete en interviews van hersentumor patiënten en naasten door Stichting STOPhersentumoren.nl. Hierbij speelde vooral de zeer grote hersentumor lotgenoten groep facebook.com/groups/STOPhersentumorenlotgenotengroep een belangrijke rol. De via deze patiëntengroep verkregen informatie heeft er toe geleid dat er nu een half miljoen voor deze trial beschikbaar is gesteld.

Subsidie van 5 ton voor onderzoek

Om met name de mate van toegevoegde waarde van een duurdere wakkere operatie te bepalen heeft Arnaud Vincent, neurochirurg en specialist in wakkere hersentumor operaties bij het Erasmus MC in Rotterdam een subsidie van 500.000,- euro gekregen. Het betreft hier een onderzoek (safe trial) dat wereldwijd voor het eerst gedaan gaat worden en waarvoor 5 ziekenhuizen samen 246 patiënten met een zeer kwaadaardige hersentumor (glioblastoom graad 4) zullen gaan werven om bij hun middels twee verschillende type operaties hun hersentumor zoveel als mogelijk te verwijderen. De bij dit onderzoek betrokken ziekenhuizen zijn: ErasmusMC in Rotterdam, Elisabeth ziekenhuis Tilburg, UMC in Groningen, Haaglanden MC Den Haag en VU in Amsterdam.

Doel van dit onderzoek

‘Het onderzoek heeft meerdere doelen. Ten eerste wordt er onderzocht bij welke techniek de proefpersonen minder uitvalverschijnselen hebben na de operatie. Ten tweede wordt er onderzocht bij welke techniek de chirurg het meeste tumorweefsel weg kan halen’. 

Samen op weg naar een betere hersentumor behandeling

Dit onderzoek is een mooi voorbeeld van samenwerking tussen 5 grote hersentumor ziekenhuizen in Nederland. Het zal bijdragen aan een kwaliteitsverbetering van de operatieve hersentumor behandeling. Donaties die dit soort subsidies en onderzoeken mogelijk maken zijn voor het grootste deel afkomstig van kleine donaties van particulieren. Veruit de meeste hersentumoronderzoeken worden gefinancierd uit allemaal kleine particuliere donaties. Vele duizenden donaties van slechts een paar euro per stuk maken steeds vaker dat Nederland toonaangevend is op het gebied van hersentumor onderzoek en behandeling. Wilt u dit soort hersentumor onderzoek helpen dan kunt u dat doen via de speciaal daarvoor gestarte bestemmingsfondsen, het Arnoud Vincent bestemmingsfonds of het meer algemene Erasmus MC bestemmingsfonds. Donaties via deze bestemmingsfondsen komen onder toezicht van Stichting STOPhersentumoren.nl voor 100% bij die wetenschappelijke onderzoekers terecht.

Wil je zelf actie voeren voor meer hersentumor onderzoek? Ga dan naar STOPhet.nl en start in een paar minuten je eigen actie met je eigen online doneer systeem. Vervolgens kun je dan ook zelf bepalen naar welk ziekenhuis en/of onderzoek het door jouw opgehaalde geld gaat.

Lees ook het Quest artikel 'Lenny’s kreng' over de wakkere operatie.

Recent nieuws-berichten:

• MUCM krijgt 1,5 ton voor onderzoek hersentumor ontwikkeling 27-06-2018: 09:11:10
• Poliovirus boost overleving dodelijk hersentumor met 400% 26-06-2018: 10:04:44
• Kwaliteit zorg bij kanker patienten met hersentumor (glioom) 22-06-2018: 11:26:33

Bekijk ook al onze 2018 nieuwsberichten en volg ons op twitter voor onze nieuwsupdates