Primaire hersentumoren

In het hoofd kunnen allerlei soorten gezwellen (= tumoren) voorkomen. In dit artikel vertellen we meer over tumoren die uitgaan van het hersenweefsel zelf, ofwel de Primaire hersentumor. Het onstaan en de soorten en indelingen. De bekendste namen daarbinnen zijn de glioom, astrocytoom, GBM (glioblastomamultiforma) en meningeoom.

Primaire hersentumoren, tumoren die ontstaan in de hersenen

Primaire hersentumoren zijn tumoren die ontstaan in de hersenen en zich niet uitzaaien buiten het centrale zenuwstelsel. Er zijn goedaardige en kwaardaardige hersentumoren en in veel gevallen is er spraken van kanker. Primaire hersentumoren zijn daarmee de tegenpool van secundaire hersentumoren, waarbij de kanker elders in het lichaam begon en zich heeft uitgezaaid naar de hersenen.

Het hersenweefsel is opgebouwd uit hersencellen (of neuronen), die liggen in bindweefsel of glia. Dit gliaweefsel bestaat weer uit een tweetal soorten cellen, de astrocyten en de oligodendrocyten. Hersentumoren ontstaan in de overgrote meerderheid van de gevallen uit het bindweefsel, de glia, en worden daarom wel gliomen genoemd. Er zijn enkele zeldzame tumorsoorten die uit de eigenlijke hersenencellen voortkomen.

Ontstaan en voorkomen van hersentumoren

Over hoe en waardoor hersentumoren ontstaan is vrijwel niets bekend. Wel is duidelijk dat erfelijke factoren onder andere een rol spelen, alhoewel het niet duidelijk is in welke mate. Het gaat in elk geval niet om een erfelijke ziekte. Veel meer is het waarschijnlijk zo, dat de aanleg om een hersentumor te krijgen al bij de geboorte aanwezig is. Van geen enkele omgevingsfactor is een relatie met het ontstaan van hersentumoren aangetoond (voeding, roken, alcohol enz.). Ook voor een verband met het gebruik van de mobiele telefoon is er geen bewijs. De tumoren ontstaan meestal rond het 50e tot 60e levensjaar, maar kunnen ook veel eerder of later optreden. Wat dat betreft is er een grote spreiding. Mannen en vrouwen lopen min of meer in gelijke mate het risico een hersentumor te krijgen. Hersentumoren die bij kinderen (tot ca. 15 jaar) ontstaan vormen een bijzondere categorie, zowel wat betreft hun aard als behandeling en zullen daarom hier verder buiten beschouwing worden gelaten. Lees voor meer informatie ook het artikel Oorzaken en risicofactoren van een hersentumor.

Soorten hersentumoren

De eigenlijke hersentumor of het glioom kan worden onderscheiden in twee types en vier gradaties. De typering hangt samen met het type bindweefsel van waaruit de tumor groeit. Tumoren die afkomstig zijn uit de astrocyten noemt men astrocytomen, degene die groeien uit de oligodendrocyten heten oligodendrogliomen. Vaak zijn het mengvormen, die ook wel oligoastrocytomen worden genoemd.

Hieronder de sterk vergrote beelden van verschillende gliomen zoals ze er na kleuring onder het microscoop uit zien.

Glioblastoom

Met de gebruikelijke (hematoxyline-eosine) kleuring is er aan de randen grote celdichtheid te zien. Iedere paarsgekleurde ronde of ovale structuur is de kern van een cel. In het midden is een lege ruimte waar de cellen zijn afgestorven, waarschijnlijk doordat er vanwege hun snelle groei een grote behoefte is aan grondstoffen, waarvan de voorziening niet door de bloedvaten kon worden bijgehouden.

Voor meer informatie lees het artikel Glioblastoom

Astrocytoom graad II

Er is hier een speciale kleuring toegepast, waarmee een speciaal celbestanddeel wordt aangetoond dat specifiek in astrocytomen voorkomt en hier donkerbruin aankleurt.

Voor meer informatie lees het artikel Astrocytoom

Oligodendroglioom

Met de hematoxyline-eosine kleuring zien we hier ronde cellen die typisch zijn voor oligodendroglia.

Voor meer informatie lees het artikel Oligodendroglioom

Gradaties van hersentumoren

De tumoren worden op grond van eigenschappen die de patholoog-anatoom met behulp van de microscoop ziet daarnaast nog eens ingedeeld in vier WHO graderingen.

Graad I. Hierbij is sprake van tumor die zich vrijwel zo gedraagt als normaal hersenweefsel. Deze diagnose wordt in de praktijk vrijwel nooit afgegeven.
Graad II. Hierbij is in elk geval sprake van toegenomen groei van de glia, dus een kwaadaardige tumor, echter zonder dat er kenmerken van kwaadaardigheid worden gezien. Bij graad I en graad II spreekt men van een laaggradig astrocytoom.
Graad III. Bij deze gradering worden kenmerken van kwaadaardigheid gezien zoals een verandering van de celkernen en toename van de groei van de bloedvaten.
Graad IV. Bij dit type is er duidelijk sprake van een ongeremd groeiende tumor, die zo snel groeit dat de bloedvaten het niet meer kunnen bijhouden en er weefselverval ontstaat.

De deze gradering zegt niet altijd alles over het biologisch gedrag van een tumor bij een individuele patiënt. Dat betekent dat een tumor met een hogere graad soms toch minder snel terug komt dan je op grond van het microscopisch beeld zou verwachten. Laaggradige tumoren ontaarden vaak in een hogere gradering, zodat op dat moment voor een ander beleid kan worden gekozen. De pure oligodendrogliomen hebben over het algemeen een iets gunstiger prognose dan de astrocytomen. De hooggradige oligodendrogliomen zijn ook enigszins gevoelig voor chemotherapie, iets wat bij de astrocytomen nauwelijks effectief is.

Wanneer bij een hersentumor gesproken wordt van kwaadaardigheid, dient men zich te realiseren dat dit een ander soort van kwaadaardigheid is dan wordt gezien bij andere gezwellen in het lichaam: een hersentumor groeit niet door bestaande barrières en zaait ook niet uit. De kwaadaardigheid zit hem in het feit dat een hersentumor altijd weer terugkomt (een hele enkele uitzondering daargelaten) en daarnaast leidt tot aantasting van het hersenweefsel.

De meest voorkomende primaire hersentumoren

Er zijn ruim 140 verschillende soorten hersentumoren maar de belangrijkste en meest voorkomende primaire hersentumoren volgen hieronder.

Primaire hersentumoren volwassenen

Bij volwassenen, maar deels ook bij kinderen zijn de meest voorkomende hersentumoren:

Primaire hersentumoren bij kinderen

Specifieke hersentumoren die vooral bij kinderen gediagnosticeerd worden zijn:

Secundaire hersentumoren

De tegenpool van primaire hersentumoren zijn de hersentumoren die gevormd worden als uitzaaiing van een kanker die ergens anders in het lichaam ontstaan is.